दसैँ कहिले आएको थियो र !

भदौ महिना, सही नसक्नुको टन्टलापुर घाम चर्केको छ । घामले टाउको फुट्ला जस्तो भएको छ । जिउभरि पसिनाका कोसी बगेका छन् । भोकले इन्तु न चिन्तु र तिर्खाले प्याकप्याक पारेको छ रत्नेका बूढाबूढीलाई । तैपनि उनीहरू बेपरवाह घस्रिरहेका छन्, मुखिया बाको धान खेत गोड्ने काममा ।

दुई जना जोई पोइ मिलेर मुखिया बाको धान खेत गोड्न पैटाएको चार दिन बितिसक्दा पनि एकछेउ सकिएको छैन । अझै चारै दिन लाग्ला जस्तो छ । मुखियाबाकाे सबै धान खेत गोड्ने काम रत्नेका बूढाबूढीले मात्र जिम्मा लिएका छन् । यसबाट आउने आधाजस्तो ज्यालाले उनीहरूले पोहर सालकै छाक टारिसकेका छन् । यति धान खेत गोडिसक्न पाए फेरि केही दिनको छाक टर्ने सोच राखेका छन् यिनीहरूले ।घाम अझै बेपरवाहसँग चर्किरहेको छ । फाँटमा कोही देखिँदैनन् काम गर्नेहरू । यसो मेला पर्म हिँड्नेहरू पनि बिहानीपख र शीतल फर्केपछि मात्र फाँटतिर ओर्लन्छन् । तर, यिनीहरूलाई भने घाम–पानी, झरी–बादल, जाडो–गर्मी केहीको परवाह छैन । बाह्रै मास यत्तिकै हाडछाला घोटेर पनि अभाव, पीडा र दरिद्रताले पिरोलिरहेको छ । तर, आजको साँझलाई भने यतिखेर उनीहरूलाई जति गाह्रो भए पनि, जति थकानको महसुस भए पनि खानका लागि कुनै फिक्री छैन । भरे मेलो सकेर फर्कँदा मुखिया बाको घरको बाटो जानुपर्ला भन्ने सोच बनाएका छन् उनीहरूले । तर मुखिनी आमा त्यति फरासिली कहाँ छिन् र । गाईको कुँडोमा हाल्नेजस्तो कनिका र चिलेसो परेको पिठोबाहेक ला’खा भनेर कहिल्यै मिठो मसिनो दिन जानेकी छैनन् । यी सबै कुरा सहर्ष नस्विकारेर पनि के गरून् ? यिनीहरूजस्ताका लागि को छ र यो दुनियाँमा ? व्यवस्था सुन्दैन, देउता बोल्दैन । जस्तो परे पनि चुपचाप सहनुपर्ने ।

दिन ढल्न लागेकोले उनीहरू मेलोमैजारो गर्ने तरखरमा छन् । कहिले घर पुगौँ जस्तो भा’को छ रत्नेकी बूढीलाई । बिहान मेलो पसेदेखि नै आधा मन त घरमै छ उसको । घरमा काखकी नानीलाई कोक्रामा सुताएर आएकी थिई, भर्खर डेढ वर्षकी लागी । बिचरी कती भोकाइहोली ! हुन त चार वर्षको छोरोको जिम्मा लगाएर आएकी हो तर उसलाई दुवै बच्चाहरूको पिरले सचाइरहेको छ । खोला र खोल्सातिर गएर लडे कि ? भन्ने ठुलो डर पनि छ उसलाई । त्यसैले मेलो छाडेर रत्ने मुखिया बाको घरतर्फ लाग्यो, रत्नेकी बूढीचाहिँ सीधै घरतर्फ हान्निई ।

बेसीबाट निकै उकालो चढेपछि पहाडको फेदीमा घर नाम गरेके टाउको लुकाउने उनीहरूको एउटा झुपडी छ । छानाबाट पानी चुहेर गारो गलिसकेको छ । धेरै हिउँद–वर्ष खपिसकेको छ यो झुपडीले । तैपनि, एउटा खाँबोले पनि काँचुली फेन पाएको छैन । जर्जर अवस्थामा गुज्रिरहेको छ यो झुपडी । यस्तो कुनै पनि हिउँद–वर्षा आएको छैन, जसले यो झुपडीलाई दबाब नदिएको होस् । हुन त बेसीतिर अरूका पनि घर छन्, हवेली छन् तर तिनीहरूलाई कुनै पनि प्रतिकूलताले छुँदैन, आफ्नो भने मौसममा आएको सानो प्रतिकूलताले पनि डर मर्दो स्थितिको सृजना गरेर जान्छ । त्यसैले आफू संसारकै गरिब, दुःखी र निरीह प्राणीजस्तो महसुस हुन्छ यिनीहरूलाई ।

घर पुग्ने बित्तिकै रत्नेकी बूढीले कोक्रोलाई झम्टिहाली । गुहु–मुतमा लतपतिएकी, रुँदा रुँदा स्वर नै सुकिसकेकी अनि भोकले निली भइसकेकी छोरीलाई कोक्रोबाट झिकेर टालोले पुछपाछ गर्दै दूध चुसाउन थाली । उसका आँखाहरू भने ठूलो छोरो भुन्टेलाई खोज्न थाले ।

हुन त भुन्टे पनि भर्खर चार वर्षको मात्र पुग्यो । एकै क्षणमा दौराको फेरभरि गिट्ठा लिएर भुन्टे आमाका अगाडि झुल्कियो । यतिखेर आफ्नो चार वर्षको बच्चोलाई समेत छाक टार्ने समस्याको.. महसुस भएकामा रत्नेकी बूढीलाई अलिकति गर्वको अनुभूति भयो भने यो परिदृश्यले उसको मनलाई धेरै बेर नमिठो बनाइरह्यो ।

दौराको फेरको गिट्ठा आमाको अगाडि खन्याएर भुन्टे आँगनको डिलमा बसेको बाबुतर्फ हुत्तियो । बाबुको च्यातिएको टोपीबाट निस्किएको टुपी चलाउँदै, “बा ! भोलिपछि दछै आउँछ ले हो ?” भन्दै बाबुलाई एकनाससँग झिजोल्न थाल्यो । दसैँ सम्झेर रत्ने झसङ्ग भयो तर केही बोलेन । भुन्टेले पनि बाबुलाई धेरै फिजोल्न चाहेन र घरभित्र पस्यो ।

रत्ने घोत्लिन थाल्यो । वास्तवमा कुनै पनि चाडपर्वहरू रत्नेको परिवारको पक्षमा कहिल्यै भएनन् । यसो त उसलाई आफ्ना रीतिरिवाज र चाडपर्वप्रति कत्ति पनि सिकायत छैन । बरु आफ्नो गरिबीप्रति निस्फिक्री रिस र आक्रोश छ । पोहोर साल पनि कति द्यौसी भैलो खेल्न आए उसको आँगनमा, तर ऊ घरमा कोही नभएजस्तो गरी भित्रै लुकिरह्यो अनि कठ्याङग्रि रह्यो मानसिक रूपमा । द्यौसी भैलो भन्ने डफ्फाहरूले कति राम्ररी गाएका थिए । त्यति बेला रत्नेलाई पनि नाङ्लामा पाथी छ माना धान, चामल – र यसो दस–बिस रुपियाँ भेटी राखी बाहिर निस्केर उनीहरूसँगै लोली मिलाएर गाउने र नाच्ने ठुलो धोको थियो तर उनीहरूलाई दिने सरसामानको अभावमा आएको खोकीलाई पनि भित्रै दबाएर थाङ्नामा गुँडुल्किएर नराम्रोसँग पिल्सिरह्यो रातभरि । यो सम्झँदा उसको मन कति नमिठो भएर आउँछ ।

बाँच्नका लागि दिनदिनै मर्दा पनि एक मुठी आहाराको अभावमा कति पिल्सिरहने ? कति हाडछाला घोटिरहने ? यसरी मरी मरी बाँच्नु र बाँची बाँची मर्नुभन्दा वास्तवमै मर्नु धेरै निको लागेको छ रत्नेका बूढाबूढीलाई । तर लागेर मात्रै के गर्नु ? भुन्टे र काखकी छोरीको बिचल्ली हुने डरले त्यो पनि सम्भव भएन ।

मुखिया बाका छोरा सहराँ पढ्छन् । पछि डाक्टर बनाउने रे ! जमदार बूढाको छोरा पनि सहराँ पढ्दै छन् रे, पछि पाइलट बनाउने रे ! अझ सहरका ठुलाबडाका छोराछोरीहरू त विदेशां पढ्छन् रे ! तिनीहरू पछि के के बन्ने हुन् ! तर, यिनीहरूलाई भने यी आफ्ना भन्ट्याङभुन्टुङ काम गरेर खाइसक्नेसम्म बनाइदिन पाए आफू जोई पोइ सँगै मरे पनि केही फिक्री हुने थिएन । रत्ने यही सोचिरहेको छ ।

साँझ झमक्क परिसकेको छ । आकाशमा न जून, न तारा, केही देखिएको छैन । दिनभरिको टन्टलापुर घामको प्रभावले गर्दा आकाशभरि काला बादलहरू मडारिइरहेका छन् । घरीघरी मेघ गर्जेको सुनिन्छ । बतास झुपडी नै उडाउला जस्तो गरी चलिरहेको छ । योभन्दा कैयौँ गुणा बढी आँधीबेहरी चलिरहेको छ रत्नेको छातीभित्र । त्यसमाथि उसलाई आज भुन्टेले दसैँ सम्झाइदिएको छ ।

आँगनमा पानी विर्बिराउन थालेकाले रत्ने घरभित्र पस्यो । अगेनामा गिट्ठा पोल्दै–झिक्दै गरिरहेकी छे रत्नेकी बूढी । काने कसौँडीमा के छड्किरहेको छ, त्यसको भेउ छैन रत्नेलाई । दुइटा भान्टाङ–भुन्टुङ मस्त निद्रामा गुन्द्रीमा लडिरहेका छन् । खोपामा दियालो पिलपिलाइरहेको छ । झुपडीको छिद्रबाट छिरेको हावाको झोक्काले दियालोलाई दबाब दिइरहेको छ ।

रत्नेलाई धेरै बेरसम्म निद्रा लागेन । उसलाई घरीघरी दसैँको भूतले झम्टन थाल्यो । दसैँ उसको अगाडि दसा भएर उभिएको छ विकराल रूपमा । बल्लबल्ल रत्नेका आँखा लाग्न मात्र के अटेका थिए, आकाशबाट मुसलधारे पानी बर्सिन थाल्यो । रत्नेको घरको दायाँबायाँबाट बग्ने खोला खोल्साहरू ठुलो आवाजका साथ गडगडाएर बग्न थाले । ठूलाठूला आवाज गरेर पहिरो गएको सुनिन थाल्यो । रत्नेलाई भने घर पहिरोले लैजाला भन्ने कुनै डर छैन र मरिएला भन्ने कुनै चिन्ता पनि छैन । तर, पारि खोल्साको वन तरुलका लहराहरू बाढीले बगाउला कि भन्ने डर छ अनि तल्लो बारीको पाटाको ठुलो सिस्नुको झाङ पहिरोले लग्ला कि भन्ने चिन्ता छ । किनकि, वन तरुलको लहराले उसको परिवारलाई गिट्ठा उपलब्ध गराउँदै आइरहेको छ, सिस्नुको झाङले पनि उसको परिवारलाई मुन्टा उपलब्ध गराउँदै आइरहेको छ । रत्नेका परिवारका लागि ती वस्तुहरू गरिब राष्ट्रका लागि दातृराष्ट्रले उपलब्ध गराउँदै आएको डलरभन्दा कम महत्त्वपूर्ण छैनन् । ती त बिचैमा झ्वाम्म पनि हुन सक्छन् तर सिस्नुको झाङ र वन तरुलका गिट्ठाहरूमा त्यस्ता आँखाहरू पर्दैनन् ।

 पानी दर्किन विस्तार बन्द भयो । रत्नेले ढोकाको एउटा फग्ल्यँंटोबाट टाउको निकालेर पारि खोल्साको वन तरुलको तहरा र बारीको तल्लो पाटामा रहेको सिस्नुको झाडलाई एकै पटक दृष्टि दियो । आखिर अविरल परेको पानीका कारण बाढी पहिरोको प्रभावले दुवैको नाम निशान मेटिएछ । रत्ने खड्ड्ङ्ग भयो । त्यति बेला उसलाई कसैले आफ्नो गाँसै खोसेजस्तो लाग्यो, अनि भगवान् पनि आफूप्रति निष्ठुर भएको महसुस भयो उसलाई ।

हुन पनि यो वर्ष देश विदेशमा बाढी पहिरो र अतिवृष्टिले विध्वंस नै गर्‍यो । धेरै जनधनको क्षति भयो । आफ्नै मुलुकमा पनि कैयौँ मान्छेहरू मरे, कैयौँ बाढी पहिरोको चपेटामा परे तर रत्नेको परिवारलाई यी र यस्ता कुनै खबरहरूले अलिकति पनि विचलित पारेनन्, जति विचलित उसको घरसामुको वन तरुलको लहरा र सिस्नोको झाङलाई पहिरोले लैजाँदा पार्‍यो ।

अभाव र पीडाहरूसँग जुध्दा जुध्दा थिलथिलो भइसकेका छन् यिनीहरू । कहिल्यै छाडेन अभाव, पीडा र आँसुले यिनीहरूलाई मित्रवत् पछ्याइरह्यो । हाँसो, खुसी र उमङ्ग यिनीहरूको शत्रुजस्तै हुन्, जो नजिकै पर्दैनन् । यति दुःख गर्दा पनि आफ्नो रीतिरिवाज र चाडपर्व आउँदा सधैँ डराउनुपर्ने परिस्थितिले गर्दा बाँची बाँची पनि मरिरहेको आभास भएको छ यिनीहरूलाई ।

दिन बित्न कति बेर पनि लागेन । जताततै दसैँको रमझम पनि सुरु हुन थालिसक्यो । ठाउँ ठाउँमा दसैँ बजार, हाट, मेला खुलिसके । जताततै किनमेल गर्नेको घुइँचो लागेको छ । अनि मैलो कछाड र भोटो लगाएको रत्ने हातमा नाम्लो लिएर त्यही घुइँचोमा भौँतारिइरहेको छ– भारी बोकेर केही कमाइ होला कि भनेर । खेतबारीको काम सकिएपछि प्रायः ऊ यस्तै काममा हिँड्ने गर्छ ।

त्यस दिन रत्नेले धेरैको घरमा दसैँको भारी पुरÞ्यायो । दसैँ बजारमा उसलाई आवश्यक परेका वस्तुहरू निकै थिए तर उसको खल्तीमा केही थिएन । कहीँ भेडा च्याङ्ग्राका बथान थिए, मोलमोलाइ गर्नेहरूको भीड त्यत्तिकै थियो । ती दृश्यहरू रत्नेले पनि धीत नमरुन्जेल हेरिरह्यो । किनकि हेर्नलाई पैसा लाग्दैनथ्यो । त्यति बेला उसले भुन्टेलाई सम्झ्यो। सम्झेर मात्र के गर्नु ? भुन्टेको खुसीका लागि केही लगिदिने सामर्थ्य उसमा थिएन ।

त्यस दिन राति पनि उसलाई निद्रा लागेन । रातभरि दसैँ दुखिरह्यो उसभित्र । उसको घरको सानो रेडियोले पनि दसैँको आगमन फलाकिसकेको छ । घरीघरी बज्ने मालश्री धुन पनि रत्नेलाई  शोक धुनजस्तो लाग्न थाल्यो । पहिले पहिले यस्तो मालश्री धुन बज्दा “दसैँ आयो, दसैँ आयो” भनेर कहिले डमरु बजाउँदै, कहिले चङ्गा उडाउँदै राम्रा राम्रा लुगा लगाएर साथीहरूसँगै हिँडेको बाल्यकालको स्मृति उसमा आउन थाल्यो । तर, आज परिस्थितिले मालश्री धुन पनि शोक धुनमा परिणत भएको छ रत्नेका लागि ।

रात जति छिप्पिँदै गयो, रत्नेको मनमा त्यति नै धेरै कुराहरू खेल्न थाले यसपालि कसैले खसी बोका किने होलान्, कसैले भेडा च्याङ्ग्रा किने होलान्, राम्रा लुगा र मिठा खानेकुराहरूको जोरजाम गरे होलान्, उनीहरूका जहान परिवार धेरै खुसी भए होलान् । कसै कसैले त आफ्नो जहान परिवारका लागि सिङ्गो दसैँ बजार नै घरमा भित्र्याए होलान् । यसरी आफूले रोजेका र खोजेका कुराहरू आफ्ना अगाडि पाउँदा उनीहरूका परिवारै खुसी भए होलान् । अझ, ठुलाबडाहरूले त झन् बहुमूल्य गरगहना र मोटरकार नै किने होलान् । अनि, अरूका अगाडि बहुमूल्य गरगहना लगाई वरी मोटरकार चढेर आफ्ना आफन्तकहाँ टीका थाप्न जाने धोको पूरा भएकामा उनीहरूका श्रीमती र छोराछोरीहरू कति रमाए होलान् तर रत्नेले भने आफ्ना जहान परिवारलाई नयाँ लुगा त के कुरा एक गाँस मिठो खानेकुराको समेत जोरजाम गर्न सकेको छैन । तैपनि, उनीहरूलाई कुनै फिक्री छैन । किनकि उनीहरूका लागि दसैँ कहिले आएको थियो र आउला भन्ने आस गर्नु ?